Certyfikacja drewna konstrukcyjnego litego

Niniejszy artykuł stanowi uaktualnienie artykułu napisanego w roku 2009 i uwzględnia zmiany, które miały miejsce w latach 2009-2014.

Historia CE ma swoje początki w 1997 roku, kiedy rozpoczęto procedury znakowania produktów spełniających wymogi odpowiednich Europejskich Aprobat Technicznych. Od roku 2001 w życie zaczęły wchodzić europejskie normy zharmonizowane, co przyspieszyło i rozwinęło proces certyfikacji.

Znakowanie CE zostało pomyślane jako rozwiązanie problemów ze stosowaniem produktów oraz ze spełnieniem wymagań technicznych w różnych krajach członkowskich Unii Europejskiej. Umożliwia dystrybucję towarów w krajach unijnych bez konieczności przechodzenia przez kosztowne procedury certyfikacji w każdym kraju oddzielnie, tak, jak odbywało się to do niedawna.

Odpowiadając na często stawiane pytania „po co te procedury, skoro przez wieki stosowano drewno w budownictwie i obiekty służyły przez stulecia bez problemów” – należy stwierdzić, że kiedyś nie było kryterium „najniższej ceny”, stosowanego zarówno przy wyborze projektanta, jak i wykonawcy. Przy doborze materiału drzewnego kierowano się doświadczeniem, które nakazywało pozyskiwać drewno zimą (wiedzę tę posiadali już budowniczy Biskupina), stosować drewno sezonowane, stosować odpowiednio duże przekroje, itp. W dawnych czasach było nie do pomyślenia, żeby wbudować element drewniany pochodzący z wyciętego dzień wcześniej drzewa. Dziś, niestety, brakuje doświadczenia, projektanci „oszczędzając” stosują coraz mniejsze przekroje (niejednokrotnie przyjmując nierealnie wysokie klasy wytrzymałościowe) a wykonawcy kupują najtańsze drewno, najczęściej w żaden sposób nie korespondujące z klasą wytrzymałościową zastosowaną w projekcie. Brak doświadczenia jest więc uzupełniany przepisami.

Podstawę do znakowania tarcicy konstrukcyjnej znakiem CE stanowi wyłącznie norma PN-EN 14081:2005+A12011 „Konstrukcje drewniane. Drewno konstrukcyjne o przekroju prostokątnym sortowane wytrzymałościowo”. Norma PN-D 94021:2013 (ani nieaktualna już PN-D 94021:1982) nie jest i nigdy nie była normą, na którą można powoływać się w certyfikatach ZKP, jako na podstawę certyfikacji w systemie 2+. Z badaniami typu ma związek wyłącznie taki, że drewno wysortowane na jej podstawie metodami wizualnymi winno, w wyniku badań przeprowadzonych metodami niszczącymi, zostać przypisane do klas wytrzymałościowych. Spotykane na rynku certyfikaty ZKP, wskazujące tę normę jako normę odniesienia, nie mogą stanowić podstawy dopuszczenia drewna do zastosowania jako materiału konstrukcyjnego. Norma PN-D 94021:2013 wskazuje tylko zasady sortowania wizualnego i przypisywania drewna klasom sortowniczym.

Drewno lite do zastosowania konstrukcyjnego projektuje się stosując klasy wytrzymałościowe. Klasy te określone są w normie PN-EN 338 (np. C14, C16, C18, C22, C24, C27, C30) gdzie wartość liczbowa określa charakterystyczną wytrzymałość na zginanie w N/mm2. Przyporządkowanie elementu z drewna litego do konkretnej klasy wytrzymałościowej odbywa się na podstawie sortowania wizualnego lub mechanicznego. Sortowanie wizualne w Polsce odbywa się na podstawie PN-D 94021:2013. Norma PN- EN 1912 zawiera przyporządkowanie wizualnych klas sortowniczych klasom wytrzymałościowym krajów europejskich (jak na razie poza Polską). Wciąż trwają badania związane z wprowadzeniem naszego drewna do PN-EN 1912, brakuje jednak środków, by je dokończyć. Dopiero oficjalne umieszczenie krajowych klas sortowniczych w PN-EN 1912 i przyporządkowanie im w tej normie klas wytrzymałościowych, jest równoznaczne z możliwością powołania się na badania wykonane do celu umieszczenia krajowego drewna w tej normie jako na badania typu. Dlatego też polskiemu przemysłowi drzewnemu winno zależeć na skonsolidowaniu się w celu doprowadzenia badań do końca. Badania prowadzone są przez dwa ośrodki w Polsce: ITD W Poznaniu i SGGW w Warszawie. Jedną z form wsparcia badań przez przemysł drzewny mogłoby być przekazanie drewna z różnych krain.

Dla większości przypadków zastosowania konstrukcji z drewna litego wymagany jest system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobu konstrukcyjnego 2+.

System ten obejmuje:

– Konieczność wykonania wstępnych badań typu, które muszą wykazać zgodność z normą PN-EN 14081. Podczas badania typu oznacza się na normowo określonej ilości próbek wytrzymałość charakterystyczną na zginanie, ściskanie, rozciąganie, ścinanie, gęstość oraz moduł sprężystości – przy sortowaniu wizualnym wg normy PN-EN 408 a przy sortowaniu maszynowym wg PN-EN 14081. Badania typu są wyłącznie badaniami niszczącymi. Należy tu podkreślić, że nieaktualna już, wydana w języku polskim, norma PN-EN 14081-1:2007, zawierała błąd w tłumaczeniu, wykorzystywany często przy niezgodnej z przepisami, certyfikacji. Nie istnieje coś takiego, jak badania typu przez oszacowanie. Deklaracja zawierająca zapisy typu: „Wstępne badania typu zostały wykonane poprzez szacowanie… Pozostałe badania typu: PN-D 94021:1982…” nie jest dokumentem w systemie oceny i weryfikacji stałości właściwości wyrobu konstrukcyjnego (dawniej system oceny zgodności).

– Opracowanie i utrzymywanie Zakładowej Kontroli Produkcji (ZKP), która powinna obejmować prowadzenie inspekcji i badań. System ZKP ma gwarantować niezmienność wykonywanych wyrobów oraz zgodność ich właściwości z deklarowanymi a wszystkie wyniki badań muszą być odpowiednio udokumentowane i archiwizowane przez 10 lat. ZKP podlega stałej kontroli ze strony jednostki notyfikowanej – wstępnej inspekcji oraz późniejszych, okresowych kontroli. Kontrole te odbywać się mają odpowiednio: raz w roku w przypadku sortowania wizualnego, dwa razy w roku w przypadku drewna sortowanego metodami maszynowymi.

W przypadku zgodności wyników kontroli z wymogami normowymi jednostka notyfikowana wystawia certyfikat, który upoważnia producenta do wystawienia deklaracji zgodności (zgodnie z CPR).

Bez dochowania powyższej procedury drewno może być po 1 stycznia 2012 r. sprzedawane wyłącznie do niekonstrukcyjnego zastosowania – architektura ogrodowa, drewno opałowe itp. Sprzedaż elementów z drewna litego nawet do zastosowania na więźbę dachową domu jednorodzinnego już takiej procedury wymaga.

Na rynku jest zapotrzebowanie na drewno sortowane wytrzymałościowo i jest ono często pokrywane surowcem pochodzącym z importu (Niemcy, Czechy, kraje skandynawskie).

Wciąż wiele tartaków nie jest przygotowanych do wprowadzenia procedur w życie, część z nich nie ma nawet świadomości istnienia wyżej opisanych przepisów i wymogów. Niestety, często również pozostali uczestnicy procesu budowlanego – kierownicy budów czy inspektorzy nadzoru, nie wiedzą, jakich dokumentów należy domagać się przy dostawie konstrukcyjnego drewna litego

Takiego drewna, jak na pokazanych zdjęciach (fot. 1 i 2), nikt nie chciałby mieć wbudowanego w swój obiekt – tymczasem drewno z podobnymi lub większymi wadami wykorzystywane jest jako konstrukcyjne bardzo często.

Należy między innymi wyszkolić uprawnionych klasyfikatorów, jako, że w naszym kraju sortowanie wytrzymałościowe odbywa się w znakomitej większości metodami wizualnymi. Maszyn sortowniczych na rynku jest niewiele, a z uwagi na ich wysoki koszt, ilość nie będzie zapewne wzrastać w oczekiwanym tempie. Dlatego jednym z podstawowych problemów, z którym muszą zmierzyć się tartaki, jest pozyskanie dobrze wykształconych klasyfikatorów. Należy tu też brać pod uwagę fakt, że jedno- czy dwudniowe szkolenie nie czyni brakarzem niedoświadczonego pracownika.

Mówiąc o certyfikacji drewna litego nie można nie wspomnieć o wymogach stawianych drewnu klejonemu warstwowo. Dla drewna klejonego przewidziany jest system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobu konstrukcyjnego 1, wyznaczający więcej zadań jednostce notyfikowanej. Sam certyfikat ZKP nie jest wystarczającym dokumentem w tym systemie.

Okres przejściowy dla certyfikacji i znakowania CE drewna klejonego minął 1 grudnia 2012 r. Do produkcji drewna klejonego musi być stosowane drewno lite sortowane wytrzymałościowo. Obecnie trwa okres przejściowy nowej normy PN-EN 14080:2013, która zastąpiła kilka do niedawna stosowanych norm. Klasa drewna klejonego może być przyjmowana na podstawie PN-EN 1194 do końca okresu przejściowego, tj. do 8 sierpnia 2015 r. , a po tej dacie – wyłącznie według PN-EN 14080:2013.

Opracowanie: Mgr inż. Ewa Kotwica

Rozwinięcie tematu i inne informacje dotyczące stosowania i projektowania konstrukcji drewnianych i z materiałów drewnopochodnych w książce autorstwa E. I. Kotwicy i W. Nożyńskiego “Konstrukcje drewniane – przykłady obliczeń”, wydanej staraniem Stowarzyszenia Producentów Płyt Drewnopochodnych w Polsce, 2015.