Kątomierz ciesielski

Ciesielstwo to stare rzemiosło, które jest mocno zakorzenione w europejskiej tradycji. Gruntowna wiedza o drewnie jako materiale budowlanym zaowocowała mnogością styli projektowania i technik wykonania. Skomplikowane konstrukcje drewniane oraz połączenia wymagają dużego doświadczenia oraz dobrej wyobraźni przestrzennej.

Jednym z przyrządów, które w znacznym stopniu ułatwiają i przyspieszają pracę cieśli, jest specjalny kątomierz – kątomierz ciesielski (fot. 1). To bardzo funkcjonalny i użyteczny przyrząd. Umożliwia szybkie wyznaczenie kąta nachylenia połaci dachowych, linii pionu oraz linii poziomu na elementach konstrukcji więźby. Jest swego rodzaju połączeniem kątownika z kątomierzem. Kątomierz posiada ramiona ze skalą liniową (pomiar długości) i specjalne ramię z otworami (wyznaczanie obholzu). Kolejne dwa ramiona połączone skalą kątową, często podwójną, służą określeniu linii pionu i poziomu dla ustalonego kąta. Na kątomierzu można ustawić dowolny kąt w zakresie od 0 do 90 stopni. Specjalna śruba umożliwia blokadę ustawienia kąta. Ramię najbliższe odczytowi 0 stopni określa linię pionu. Ramię najbliższe odczytowi 90 stopni określa linię poziomu. Opisywany kątomierz związany jest z niemiecką kulturą ciesielską, dlatego wyjaśnienia wymagają niektóre terminy.

Obholz – nie posiada swojego odpowiednika w języku polskim. Związany jest z zaciosem elementu i określa ilość pozostałego materiału po wykonaniu zaciosu. Obholz może być mierzony w kierunku pionowym LO lub prostopadle do krawędzi elementu RO.

Przydatność kątomierza ciesielskiego ujawnia się przy skomplikowanych elementach wieźby dachowej: krokwie koszowe, krawężnice czy kulawki.

Zasadniczo są trzy sposoby wyznaczenia krokwi koszowej i narożnej:
• poprzez odsunięcie poziome,
• poprzez odsunięcie pochylone,
• poprzez kąt płatwi.

Wyznaczenia krawężnicy poprzez kąt płatwi

Najszybsza i najdokładniejsza metoda to wyznaczenia krokwi narożnej poprzez kąt płatwi, mierzony przez punkt przecięcia linii naroża (kosza). W tym przypadku szerokość elementu nie wpływa na poprawność wyznaczenia krokwi narożnej, metoda ta wymaga jednak zastosowania kątomierza.

Wyznaczenia krawężnicy poprzez kąt płatwi

Górna strona krawężnicy (fot. 2)
• Na górnej stronie krawężnicy znaczymy linię początkową elementu (od strony okapu) oraz linię końcową elementu (od strony kalenicy), mierząc wzdłuż linii narożnej.
• Znaczymy linię naroża (linia naroża może być asymetryczna przy różnych nachyleniach połaci).
• Znaczymy linię przecięcia płatwi z linią naroża. Przez wyznaczony punkt za pomocą kątomierza prowadzimy linie – kąt płatwi.
• Przez punkt przecięcia linii naroża z linią końca elementu prowadzimy kąt cięcia krawężnicy w kalenicy.

• Ustawiamy kąt nachylenia krawężnicy na kątomierzu.
• Za pomocą kątomierza znaczymy linie pionu w punktach przecięcia linii – kąt płatwi z krawędziami krawężnicy.
• Na linii pionu znaczymy prostopadle do krawędzi belki wysokość fazy krawężnicy.
• Od punktu przecięcia linii fazy krawężnicy z linią pionu znaczymy obholz pionowy.
• Przy pomocy kątomierza ciesielskiego znaczymy linię poziomu przechodzącą przez punkt obholzu pionowego na linii pionu.

Dolna strona krawężnicy (fot. 4)
• Łączymy ze sobą linie wejścia i wyjścia płatwi.
• Przenosimy linię poziomu zaciosu na dolną stroną krawężnicy.
• Znaczymy linię poziomu zaciosu na drugim boku krawężnicy.

Kątomierz służy jedynie do przeniesienia informacji na element więźby. Podstawową kwestią jest określenie, jak dany element winien wyglądać. Przygotowanie dokumentacji warsztatowej można wykonać na podstawie obliczeń geometrii dachu lub posiłkować się specjalistycznym oprogramowaniem, które automatycznie dokona wymiarowania elementów.