Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Zadbanie o zawarcie w umowie mechanizmów zabezpieczających jej należyte wykonanie przez drugą stronę, jest z punktu widzenia świadomego kontrahenta bardzo istotne. Pozwala bowiem na zdyscyplinowanie kontrahenta do wywiązania się z warunków umowy, a w ostateczności również na skróconą drogę zaspokojenia wynikających z niej roszczeń.

Wierzyciele najczęściej w umowach przewidują zabezpieczenie zapłaty wierzytelności, która będzie wynikała z umowy poprzez ustanowienie hipoteki, zastawu, wręczenie weksla in blanco, dobrowolne poddanie się egzekucji.

Coraz częściej w obrocie występuje instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie, które również okazuje się być skutecznym sposobem odzyskania należności. Ten sposób zabezpieczenia ustanawia się na podstawie umowy nienazwanej. Nie ma bowiem w Kodeksie cywilnym przepisów regulujących tego typu czynność prawną. Nie ma jednak wątpliwości, że instytucja ta jest jednym ze skutecznych zabezpieczeń rzeczowych powszechnie już akceptowanym w doktrynie.

Instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie została uregulowana w Ustawie prawo bankowe, jednak posiłkowo regulacja ta może służyć również w innych stosunkach gospodarczych.

Najłatwiej instytucję tę zaprezentować na tle zabezpieczenia zwrotu należności z umowy pożyczki. W umowie pożyczki pożyczkodawca pożycza pożyczkobiorcy własne środki finansowe z obowiązkiem ich zwrotu w określonym terminie. Zabezpieczenie roszczenia pożyczkodawcy o terminowy zwrot kwoty pożyczki może zostać dokonane w drodze przeniesienia na pożyczkodawcę własności jakiejś określonej rzeczy (ruchomości bądź nieruchomości) do czasu zwrotu pożyczki.

Innymi słowy pożyczkodawca do czasu zwrotu pożyczki staje się właścicielem rzeczy (należącej uprzednio do dłużnika albo osoby trzeciej). Równocześnie w umowie należy zawrzeć postanowienie, że w przypadku spłaty długu w terminie, pożyczkodawca zobowiązuje się do zwrotnego przeniesienia własności rzeczy na pożyczkobiorcę.

Ważne jest, aby umowa dokładnie określała przede wszystkim jaka wierzytelność zabezpieczona jest instytucją przewłaszczenia na zabezpieczenie oraz wskazywała precyzyjnie termin, którego bezskuteczny upływ będzie powodował potwierdzenie prawa własności pożyczkodawcy. Niezwykle istotne jest również dokładne określenie przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie, jego wartości, tego, gdzie przedmiot będzie się znajdował w czasie trwania umowy (może zostać fizycznie przeję ty przez wierzyciela albo może zostać w posiadaniu dłużnika). Warto również określić w jaki sposób osoba posiadająca przedmiot przewłaszczenia może się nim posługiwać oraz jak powinna o niego dbać, a także kto ponosi ewentualne koszty jego utrzymania i ciężary z tym związane.

Pożyczkobiorca, który nie spłaci pożyczki, utraci uprawnienie do żądania zwrotnego przeniesienia własności przewłaszczonej rzeczy, którą odtąd będzie dysponował wyłącznie pożyczkodawca. Umowa powinna jednak określać skutki bezskutecznego upływu terminu na spłatę pożyczki. Przyjmuje się, że wierzyciel będzie mógł wówczas sprzedać przewłaszczoną rzecz i zaspokoić swoją wierzytelność z uzyskanej kwoty. Jednak jeśli jego wierzytelność okaże się być niższa niż wartość sprzedanej rzeczy, nadwyżkę wierzyciel powinien zwrócić dłużnikowi.

Podkreślić należy, że zaspokojenie z przedmiotu przewłaszczenia, w przeciwieństwie do przedmiotu hipoteki czy zastawu, nie wymaga od wierzyciela sformalizowanych czynności, w tym skierowania sprawy na drogę sądową (uzyskania tytułu wykonawczego) czy egzekwowania wierzytelności w drodze postępowania egzekucyjnego. W związku z tym przyznać należy, że w odróżnieniu od hipoteki i zastawu, egzekwowanie należności z przewłaszczonego przedmiotu jest znacznie bardziej uproszczone i odformalizowane i w zasadzie może być uregulowane między stronami w drodze swobody umów.

Katarzyna Podyma
Kancelaria Radcy Prawnego
Plac Wolności 3/4a, 40-078 Katowice
tel. 32 400 89 91
tel. kom. 500 195 706
sekretariat@katarzynapodyma.com, www.katarzynapodyma.com