Przygotowanie do położenia dachu

Praktycznie każdy projekt domu z dachem spadzistym zawiera konstrukcję więźby i określa typ pokrycia zewnętrznego dachu. W przypadku dachówek ceramicznych, wymagane jest, aby elementy więźby miały określone przekroje i odpowiednią wytrzymałość. Aby wszystkie działania montażowe związane z układaniem pokrycia dachowego przebiegały bezproblemowo, konieczne jest właściwe przygotowanie prac i wybranie odpowiednich materiałów.

Prawidłowo wykonany dach pełni nie tylko funkcję estetyczną, ale i – co oczywiste – ochronną. Może być prosty w wykonaniu, jak dachy jedno- i dwuspadowe, lub znacznie trudniejszy, wielopłaszczyznowy, charakteryzujący się dużym skomplikowaniem, z licznymi elementami dodatkowymi w postaci kopuł czy lukarn. Bez względu na jego rodzaj i kształt, ważne jest prawidłowe przeprowadzenie prac przygotowawczych niezbędnych do montażu właściwego pokrycia. Zapobiega to ewentualnym późniejszym problemom związanym nie tylko z montażem poszczególnych elementów dachu, ale również z jego funkcjonowaniem.

Pierwsze kroki

Do zbudowania więźby dachowej najlepiej użyć drewna z drzew iglastych – sosny i świerku. Bardzo dobry jest też modrzew. Suszone i strugane elementy więźby wykonane z tych gatunków wytrzymują nawet bez konieczności impregnowania bardzo wiele lat. Wilgotność drewna przeznaczonego na więźbę dachową powinna się mieścić w przedziale 15-20% i w tym celu najlepiej wybierać drewno suszone komorowo. Drewno konstrukcyjne stosowane w budownictwie powinno posiadać odpowiednią klasę wytrzymałości. Najczęściej zalecane jest w projektach stosowanie drewna klasy C27 i C30.

Fot. 2 Przed przystąpieniem do krycia dachu należy dokładnie go rozmierzyć: sprawdzić równoległość kalenicy do okapu i prostopadłość szczytów do okapu, a następnie wyznaczyć średni rozstaw łat i średnią szerokość krycia.

Określenie długości i szerokości krycia

Przed przystąpieniem do krycia dachu należy dokładnie go rozmierzyć: sprawdzić równoległość kalenicy do okapu i prostopadłość szczytów do okapu, a następnie wyznaczyć średni rozstaw łat i średnią szerokość krycia, co pozwoli na rozplanowanie połaci. Średni rozstaw łat wyliczamy układając 10 szt. dachówek jedna nad drugą w maksymalnym rozsunięciu i zsunięciu. Średnią szerokość krycia wyliczamy z kolei układając 10 szt. dachówek jedna obok drugiej w maksymalnym zsunięciu i rozsunięciu. Dobrze byłoby, aby dachówki były losowo wybrane z kilku palet. Wykorzystując do tego celu jedynie dwie dachówki, ryzykujemy popełnieniem błędu, ponieważ nie jesteśmy w stanie określić oddziaływania na siebie zamków, zarówno czołowego, jak i bocznego. Z kolei określając według tego pomiaru maksymalne długości i szerokości krycia dziesięciu rzędów i kolumn dachówek, jesteśmy w stanie prawidłowo rozplanować pokrycie każdej połaci. Znając skrajne wartości długości i szerokości krycia, można tak rozłożyć dachówki, aby pokrycie zniwelowało praktycznie wszystkie rozbieżności wymiarowe połaci. Możliwości ułożenia dachówek wynikają z różnic między wielkościami krycia. Konieczne jest więc zmieszczenie się w polach określonych najmniejszymi i największymi wymiarami.
– Każdy rodzaj pokryć dachowych powinien być objęty planowaniem, ponieważ wszystkie posiadają cechy, które zmieniają specyfikę wyliczeń w odniesieniu do konkretnych dachówek. Dopasowując ze sobą wszystkie elementy dachu, można dokładnie pokryć dachówkami niemal każdą połać, a różnorodne sposoby wykonania np. szczytów czy okapów pozwalają na kolejne regulacje – tłumaczy Andrzej Wilhelmi, dekarz z wieloletnim doświadczeniem, współpracujący z firmą Röben w zakresie szkoleń dekarskich.

Łaty i kontrłaty

Fot. 3 Przekrój łat uwarunkowany jest takimi czynnikami jak ciężar pokrycia dachowego, kąt nachylenia dachu, rozstaw krokwi oraz strefa klimatyczna, w której usytuowany jest budynek.

Decydując się na dachówkę ceramiczną, materiał wytrzymały i odporny na działanie warunków atmosferycznych, a przy tym zdecydowanie cięższy niż np. blachodachówka, należy odpowiednio dobrać przekrój łat. Przekrój ten jest uwarunkowany taki czynnikami jak ciężar pokrycia dachowego, kąt nachylenia dachu, rozstaw krokwi oraz strefa klimatyczna, w której usytuowany jest budynek. Typowe wymiary łat to 6  ×  4, 5  ×  4 i 5  ×  5 cm. Ich prawidłowy rozstaw określają producenci poszczególnych pokryć dachowych. Kontrłaty z kolei najczęściej mają przekrój 2,5  ×  5 cm, choć czasami należy zastosować 3  ×  5 cm, a nawet 4  ×  6 cm. Kontrłaty podwyższają kanał wentylacyjny pod pokryciem, tworząc tym samym lepsze warunki wymiany powietrza oraz mocują papę lub folię wzdłuż krokwi

Niedokładnie rozmierzone odległości pomiędzy łatami powoduje, że ich rozstaw będzie za ciasny lub zbyt duży i dachówka nie wepnie się prawidłowo w swoje miejsce. Łaty przybite za blisko sprawiają, że dachówki za bardzo nachodzą na siebie, tworząc wrażenie za długich, z kolei kiedy rozstaw łat jest za duży, wyglądają jakby były za krótkie.   Niestety nieprawidłowe ułożenie wiąże się również z większą podatnością na działanie wiatru, a zmiany wilgotności mające wpływ na minimalne wyginanie się krokwi w górę i w dół, także doprowadzają do ich przesunięć.

Deskowanie dachu – warto czy nie warto?

Wykonanie pełnego deskowania, mimo, że wymaga wyższych nakładów finansowych niż inne rozwiązania, z pewnością się opłaca. Zaletą pełnego deskowania jest usztywnienie i stabilizacja więźby dachowej oraz zapewnienie równomiernego przenoszenia obciążeń przez krokwie. Do jego wykonania można użyć impregnowanych desek calówek, płyty wiórowej wodoodpornej, sklejki wodoodpornej lub płyty OSB. Warto zaznaczyć, że w projekcie posiadającym pełne deskowanie, zazwyczaj minimalizujemy problemy związane z pękaniem ścian i sufitów wykonanych z płyt kartonowo-gipsowych, co ma zwłaszcza znaczenie w przypadku użytkowych poddaszy.

Fot. 4 Kosz to zlewnia wody z dwóch połaci, dlatego całe jego wykonanie, począwszy od warstwy krycia wstępnego, blachy koszowej wraz z odpowiednimi uszczelkami i dachówki wymaga dużej dokładności i staranności.

Membrana czy papa?

Folie dachowe, czyli membrany, to materiały stosunkowo młode, które powstały w celu uproszczenia procesu budowy dachów i miały być lekarstwem na rozwiązanie problemów z ich wentylacją. Bardzo łatwy montaż w połączeniu z brakiem deskowania oraz dużą wytrzymałością pozwala skrócić czas budowy dachu oraz zmniejszyć jego koszt. Podstawowym zadaniem folii jako krycia wstępnego jest uniemożliwienie przedostania się wody z dachu do wnętrza budynku. Natomiast dodatkową bardzo istotną zaletą jest możliwość przepuszczania pary wodnej, co w znacznym stopniu ułatwia wentylację warstwy izolacji cieplnej. Z kolei papa jest rozwiązaniem tradycyjnym posiadającym długoletnią historię. Zapewnia bardzo dobrą hydroizolację, jednak należy pamiętać o prawidłowym wykonaniu wentylacji warstwy izolacji cieplnej. Konieczne są wloty powietrza w okolicach okapu, drożna szczelina wentylacyjna o wysokości minimum 2 cm oraz wyloty powietrza w kalenicy. W przeciwnym wypadku istnieje możliwość trwałego zawilgocenia konstrukcji dachu i warstwy izolacji cieplnej. Może to doprowadzić do zagrzybienia i butwienia drewna, a co się z tym wiąże, powolnej degradacji więźby dachowej. Natomiast zawilgocenie warstwy izolacji cieplnej będzie skutkować wzrostem kosztów ogrzewania.

Jakie folie należy stosować na dach?

Dobór folii jest zależny od rodzaju krycia docelowego. W przypadku blachodachówki należy zwrócić uwagę na odpowiednią odporność folii na temperaturę minimum 80°C. Podstawową wadą folii jest ich brak odporności na promieniowanie UV. Stosując folie, należy pamiętać o bardzo szybkim wykonaniu krycia docelowego oraz tak samo szybkim zakryciu od spodu, czyli również okapów, szczytów i poddasza. Należy bardzo starannie zabezpieczyć okap, stosując odpowiednie wróblówki, uniemożliwiające dostanie się pod pokrycie nieproszonych gości takich jak kuny, drobne ptaki, gryzonie czy nietoperze, gdyż mogą one wyrządzić ogromne szkody w kryciu wstępnym i warstwie izolacji cieplnej. Decydując się na zastosowanie folii jako warstwy krycia wstępnego, należy zdawać sobie sprawę z zagrożeń, na jakie jest ona narażona i mieć świadomość, że nigdy nie dorówna żywotnością pełnemu deskowaniu.

Fot. 5 Dachówki układa się na łatach od okapu w górę, zaczepiając je specjalnie wyprofilowanymi uchwytami.

Od czego zacząć układanie pokrycia?

Dachówki układa się na łatach od okapu w górę, zaczepiając je specjalnie wyprofilowanymi uchwytami. Pierwszy poziomy rząd okapowy powinien wystawać poza krawędź połaci dachowej, umożliwiając swobodne spływanie wody do rynny. Ważne, aby dachówki okapowe, czyli znajdujące się w pierwszym rzędzie, leżały pod tym samym kątem co reszta dachówek. W tym celu niezbędne jest zastosowanie w okapie kratki wentylacyjnej bez grzebienia dla dachówek płaskich i kratki wentylacyjnej z grzebieniem dla dachówek falistych. Kratka ta, zwana potocznie „wróblówką”, wypełniając przestrzeń pomiędzy belką okapową a dachówką umożliwia wlot powietrza pod pokrycie oraz blokuje dostęp „nieproszonych gości”.

Kolejną bardzo istotną sprawą jest mocowanie dachówek. Wszystkie dachówki skrajne, czyli okapowe, szczytowe, kalenicowe oraz montowane przy oknach połaciowych, kominach czy wykuszach należy mocować metodą tzw. „na luzie” za pomocą wkrętów miedzianych lub ze stali nierdzewnej. Mocować należy także kominki wentylacyjne, dachówki wentylacyjne i przejściowe oraz wszystkie dachówki cięte, czyli te w koszach i narożach. Dość gęsto mocujemy dachówki na „wolich oczkach” i innych formach łukowych. Bezwzględnie obowiązkowo mocujemy specjalnymi wkrętami dachówki wspierające stopnie i ławy kominiarskie. Producenci zalecają również wybiórcze mocowanie dachówek na połaci. Ilość tych mocowań zależna jest od kąta nachylenia połaci, usytuowania budynku i strefy wiatrowej w danej okolicy i tak np. na dachu mansardowym powinno się mocować praktycznie wszystkie dachówki. Dachówki możemy mocować wkrętami, specjalnymi spinkami, klamerkami. Można je również zawieszać na niekorodującym drucie (głównie w koszach i na narożach). Sposób mocowania dachówek dobiera każdy dekarz według własnego doświadczenia.

– W przypadku konieczności cięcia dachówek najlepiej tę czynność wykonywać poza połacią dachową. Natomiast gdy jednak konieczność zmusza do cięcia na dachu, szczególnie na tym pokrytym folią, należy stosować narzędzia bezpyłowe lub odpowiednio zabezpieczyć ten fragment połaci, aby strumień pyłu nie uszkodził mechanicznie folii. Podobną ostrożność należy zachować przy cięciu w okolicach kosza – tłumaczy Wilhelmi.

Fot. 6 Pierwszy poziomy rząd okapowy powinien wystawać poza krawędź połaci dachowej, umożliwiając swobodne spływanie wody do rynny.

Kosz to zlewnia wody z dwóch połaci, zatem całe jego wykonanie, począwszy od warstwy krycia wstępnego, blachy koszowej wraz z odpowiednimi uszczelkami i dachówki wymaga dużej dokładności i staranności. Dachówki zakładkowe powinno się tak docinać w koszu, aby po obu stronach linii kosza pozostała wolna przestrzeń, o szerokości minimum 10 cm. Umożliwi to „samoczyszczenie” kosza z liści, igliwia czy innych zanieczyszczeń oraz ułatwi zsuwanie się śniegu. Do mocowanie blachy koszowej nie powinno się stosować gwoździ czy wkrętów. W tym miejscu zaleca się wykorzystanie klamer mocujących kosz na zagiętych brzegach, poza obrębem spływu wody.
– Prace nad koszem dachowym, gdzie należy właściwie dobrać szerokość elementów z blachy czy poprawnie przyciąć dachówki często sprawiają wiele trudności. Kolejnym trudnym elementem na dachu są kominy. Komin to otwór w kryciu wstępnym oraz zasadniczym, taki sam, jak otwór powstały przy montażu okna połaciowego. Należy go zatem obrobić podobnie jak okno, pamiętając o zastosowaniu w kryciu wstępnym nad kominem rynienki odprowadzającej wodę. Wielu niedoświadczonych dekarzy ma z poprawnym wykonaniem obróbek kominowych sporo kłopotów. Trzeba wielu lat praktyki aby udało się pogodzić w tym miejscu szczelność z estetyką – wyjaśnia Wilhelmi. – Gdy komin wymurowano z cegły dziurawki na cofniętą fugę to i najlepszy dekarz nie da rady, przeciek to tylko kwestia czasu – dodaje. Nie można zapomnieć też o narożach i kalenicy. Poprawnie zamocowana łata kalenicowa i ułożona taśma uszczelniająca zapewniają przepływ powietrza spod pokrycia do atmosfery, zabezpieczając również przed nawiewaniem śniegu i deszczu pod gąsiory. Układanie taśmy możliwe jest jedynie na suchym i czystym podłożu w temperaturze nie niższej niż 5°C. Montowana w najwyższym rzędzie dachówek powinna zachodzić na zamki przynajmniej 5 cm. – Przyklejając ją do dachówek za pomocą kleju butylowego znajdującego się przy zewnętrznych krawędziach taśmy, dopasowuje się ją do kształtu profilu dachówki – tłumaczy Wilhelmi.

Żywotność dachówki w bardzo dużym stopniu zależna jest od prawidłowo funkcjonującej wentylacji połaci. – Jej elementy to poprawnie wykonany okap z wróblówką, szczelina wentylacyjna uzyskana przez zastosowanie odpowiedniej grubości kontrłaty uwarunkowanej długością połaci, kalenica z właściwą taśmą i gąsiorem, a przy połaciach dłuższych niż 6 m również dachówki wentylacyjne (nawiewne) usytuowane w czwartym rzędzie pod kalenicą – przypomina Wilhelmi.

Współpraca merytoryczna i fotograficzna: Röben