Odwodnienie dachu to szybkie odprowadzenie wody z opadów atmosferycznych (deszczu, roztopionego gradu lub śniegu) z powierzchni pokrycia budynku jak najdalej od jego ścian. Prawidłowo zaprojektowane i wykonane decyduje o trwałości całego obiektu (pokrycia, elewacji, fundamentów, ścian podziemnych) oraz zapobiega rozmywaniu jego otoczenia. Systemy odwodnienia pełnią nie tylko funkcję praktyczną, ale też estetyczną. Dobrze dobrane kolorem i kształtem do elewacji i dachu podkreślają urodę budowli, są ważnym detalem każdej architektury.
To nie przelewki
Problem odwodnienia dachu nie jest sprawą błahą. Niestety często jego projektowanie jest traktowane po macoszemu, odmiennie niż wszystkie elementy i warstwy konstrukcji dachu dopracowywane w detalach. Skutki tego są opłakane – a raczej zalewane przez deszcz – w czasie kolejnych ulew i roztopów elewacje stopniowo zamakają warstwa po warstwie, zniszczeniu ulega termoizolacja budynku, a nierzadko i ściany wewnętrzne. Warto więc zadbać o starannie zaprojektowanie odwodnienia dachu, zastosowanie najtrwalszych i najskuteczniejszych dla danego budynku rozwiązań, a następnie o rzetelną ich realizację.
Wszystkie dachy o powierzchni większej niż 100 m² lub przykrywające budynki o wysokości większej niż 4,5 m muszą mieć systemy odprowadzenia wody do kanalizacji lub do studzienek chłonnych, ewentualnie rozprowadzenia jej po gruncie (deszczówki nie wolno odprowadzać do kanalizacji przeznaczonej tylko dla ścieków bytowo-gospodarczych; nie powinno się też jej odprowadzać na ulicę ani na działkę sąsiada).
Podstawą odwodnienia dachu jest zasada: każda połać, lukarna i daszek ma swoją rynnę i rurę spustową. Im więc bogatsza forma dachu, tym większa ilość rynien, rur spustowych, koszy itd. Warto pamiętać, że rynny instaluje się nie tylko na dachach, ale również na krawędziach tarasów i balkonów.
Projektując system odwodnienia dachu bierze się pod uwagę przewidywalną wielkość opadów występujących w danym rejonie, stopień nachylenia połaci (zależy od niego dynamika spływu) oraz efektywną powierzchnię dachu (EPD; decyduje o ilości odprowadzonej wody). Dla dachu płaskiego odpowiada ona powierzchni połaci dachowej, natomiast dla dachu stromego wylicza się ją za pomocą wzoru:
EPD = d × (s +1/2 h)
gdzie: d = długość połaci; s = szerokość rzutu poziomego połaci; h = wysokość połaci w kalenicy
Przy dachach o złożonej formie z lukarnami obliczając EPD należy uwzględnić również powierzchnie zadaszenia tych lukarn.
Rynny dachowe muszą gwarantować odprowadzenie wody z określonej powierzchni dachu poprzez właściwie dobraną ich wielkość oraz odpowiednie pochylenie, tzw. spadek w stronę spustu wody (minimum 0,3 % czyli 3 mm na każdym metrze bieżącym rynny). Dzięki pochyleniu wzrasta o około 20% wydajność odprowadzenia wody, a rynny zyskują zdolność do samooczyszczania się, co z kolei zmniejsza prawdopodobieństwo powstawania zastoin wodnych, które mogą zamarzać i sprzyjać tworzeniu się sopli.
Przy montażu rynien należy również zadbać o to, aby pokrycie dachowe wchodziło w nią na głębokość nie mniejszą niż 1/3 jej szerokości, a sama rura była ułożona w haku tak, by jej tylna część przewyższała część przednią. Dbałość o to zabezpieczy rozwiewanie wody poza rynnę podczas silnego wiatru oraz jej przelewanie się na ściany podczas bardzo obfitych opadów.
Rury odwadniające mają zazwyczaj następujące średnice: rynny 100 – 125 mm, a rury spustowe –70 – 100 mm.
Na wydajność odprowadzania wody z połaci dachu istotny wpływ ma również rozmieszczenie rur spustowych. Zwyczajowo, gdy długość okapu mieści się w granicach 10 – 12 m, montuje się jedną rurę spustową na końcu rynny (w narożniku budynku), natomiast jeśli długość okapu mieści się w granicach 10 – 24 m, montowane są dwie rury spustowe na końcach rynny, a na środku okapu złączka dylatacyjna. Jeżeli okap jest dłuższy niż 24 m, montuje się jedną rurę spustową na środku okapu. Najwyższą wydajność zapewnia jednak usytuowanie rur spustowych pośrodku szerokości dachu, natomiast zwyczajowe umieszczanie ich na skraju orynnowania poziomego obniża efektywność odwodnienia o połowę.
Warto zwrócić uwagę i na to, że na dachu z rurą spustową umieszczoną na środku można zbudować (wzdłuż krawędzi połaci) attykę, która nie tylko go ozdobi, ale również ochroni warstwy jego pokrycia przed obsuwaniem.
Ważnym parametrem systemu odwadniającego jest przepustowość jego elementów, która musi być wystarczająca nawet przy intensywnych opadach deszczu (za wyjątkiem katastrofalnych nawałnic, których nikt nie może przewidzieć i z którymi żaden system nie jest w stanie sobie poradzić). Wielkości rynien, wpustów i rur spustowych dobiera się na podstawie wyliczonej EPD i rozmieszczenia rur spustowych w oparciu o tabele udostępnianie przez producentów danego systemu odwadniającego. Jest to sprawa dużej wagi ponieważ zbyt mała wydajność elementów odwadniających uniemożliwi skuteczne odwodnienie i przyczyni się do zawilgocenia dachu, a zbyt duża narazi na niepotrzebne koszty.
Sposoby odwodnienia dachu
Rozwiązanie problemu odwodnienia dachu zależy przede wszystkim od samego dachu – jego konstrukcji, formy (kształtu), kąta nachylenia połaci, sposobu zakończenia krawędzi oraz możliwości odprowadzenia wody. Najczęściej stosuje się zewnętrzny system odwodnienia, który obejmuje rynny montowane na krawędziach okapów oraz połączone z nimi rury spustowe przymocowane do elewacji budynku. Takie rozwiązanie jest stosowane zarówno na dachach płaskich jak i stromych (dwu- i wielospadowych). Charakteryzuje się ono łatwym montażem i prostą konserwacja z jednej strony, z drugiej zaś dużym narażeniem na zanieczyszczenia (np. spadające i zalegające liście) i uszkodzenia spowodowane obciążeniem stałych opadów (gradu, śniegu i lodu; szczególnie zimą w czasie chwilowych roztopów w słoneczne dni).
Można tych niedogodności uniknąć stosując wewnętrzny system odwodnienia; problem w tym, że można go stosować jedynie przy dachach płaskich, których kąt pochylenia połaci ≤ 5° (stanowią 10% ogółu dachów). Dachy takie są z zasady pozbawione okapów wystających poza obrys budowli, co uniemożliwia montaż rynien wiszących na uchwytach. W takim przypadku odwodnienie dachów jest rozwiązane przez zastosowanie koryta dachowego, wpustów dachowych działających w systemie grawitacyjnym (bardziej popularny, prostszy i tańszy) lub podciśnieniowym (w domach jednorodzinnych stosowany rzadko), połączonych z zewnętrzną albo wewnętrzną rurą spustową.
Wpusty umożliwiają zbieranie wody zarówno z pokrycia wierzchniego, jak i ze znajdującej się pod nim warstwy hydroizolacji. Mogą mieć: odprowadzenie pionowe lub poziome, przyłącze obrotowe (umożliwiające podłączenie do rury pod dowolnym kątem) oraz – coraz częściej – podgrzewany korpus (wpusty ciepłe) lub elementy podgrzewające zwykłe wpusty (zimne). Ogrzewanie działające w zależności od temperatury zewnętrznej zapewnia, że ciepłota wpustu utrzymuje się zawsze powyżej 0°C dzięki czemu wpust pozostaje drożny nawet podczas mroźnych i śnieżnych dni. Rury spustowe odwodnienia wewnętrznego budynków mieszkalnych na całym odcinku przebiegającym przez strefę mieszkalną domu muszą być izolowane akustycznie.
Wewnętrzny system odwodnienia wymaga przygotowania instalacji już na etapie budowy domu (rury spustowe prowadzone wewnątrz budynku muszą wcześniej zostać podłączone do układu odprowadzania wody poza budynek) oraz obramowania dachu attyką lub murkiem osłonowym zabezpieczającym brzegi izolacji cieplnej i warstwy dociskowej. Ten sposób odwodnienia jest najczęściej stosowany na dachach odwróconych, zielonych i służących jako tarasy.
W poszanowaniu systemu odwadniania i deszczówki
Aby system odwadniający dach był sprawny i służył przez długie lata wymaga sezonowych przeglądów i konserwacji. Zawsze przed zimą należy oczyścić rynny i rury spustowe z zalegających liści, igliwia, piasku i innych zanieczyszczeń, mogących utrudnić przepływ wody. Rynny i rury spustowe należy przepłukać, a także zabezpieczyć przed zanieczyszczeniami specjalnymi kratkami oraz przed niekontrolowanym osuwaniem się śniegu z dachu płotkami przeciwśnieżnymi.
Zgodnie z przepisami wodę opadową powinno się zagospodarować na terenie własnej działki. Można ją odprowadzić także do kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej (nie bytowo-gospodarczej!) albo rowu melioracyjnego. Jeżeli woda deszczowa będzie odprowadzana poza obszar danej posesji, to koniecznym będzie uzyskanie stosownych zezwoleń od miejscowych urzędów oraz od sąsiadów.
Warto pamiętać, że deszczówka to też woda i szkoda ją marnować szczególnie w domach położonych poza miastem. Dawniej kobiety zbierały deszczówkę do mycia włosów, dzisiaj ze względu na kwaśne deszcze lepiej żeby tego nie czyniły, ale deszczówkę nadal można zbierać i wykorzystać do podlewania ogrodu, mycia sprzętu ogrodniczego lub podjazdu albo do zasilenia oczek wodnych.
