Zabezpieczenie drewna

Wymagania odnośnie zabezpieczenia drewna i jakości tego zabiegu (dobór środka ochronnego, metody impregnacji, retencja, głębokość wnikania) zależą od wielu czynników, ale przede wszystkim i najczęściej od stopnia narażenia drewna na zaatakowanie przez czynniki niszczące, najszerzej opracowane w zakresie zagrożeń biologicznych.

W 2007 r. wprowadzono nową normę PNEN 335-1 „Trwałość drewna i materiałów drewnopochodnych – Definicja klas użytkowania Cz.2: Zastosowanie do drewna litego”, która zastąpiła klasy zagrożenia klasami użytkowania drewna, dzieląc je ze względu na warunki użytkowania i zagrożenia czynnikami niszczącymi na 5 głównych klas z narastającym ryzykiem zaatakowania drewna przez czynniki biologiczne – co obrazuje tabela 1.

Drewno cechuje się dużą wytrzymałością przy stosunkowo niedużej i wyraźnie zróżnicowanej gęstości – od ok. 200 kg/m³ (np. balsa) do nawet ponad 1000 kg/m³ (np. teak). Trwałość drewna jest silnie zróżnicowana między gatunkami drewna i częściami anatomicznymi (nieodporny biel, bardziej odporna twardziel). Jest ona niekiedy zdumiewająco duża, bardzo silnie jednak zależna od warunków otoczenia. Większej gęstości, zawartości żywic, garbników, wosków towarzyszy większa odporność. W pomieszczeniach suchych, z umiarkowanym przewiewem, o w miarę stałej temperaturze, konstrukcje z drewna potrafią trwać, zachowując dobre właściwości, setki a nawet tysiące lat. W warunkach niekorzystnych – wilgotnych, ciepłych, sprzyjających rozwojowi specyficznych mikroorganizmów rozkładających drewno, trwałość konstrukcji bez odpowiedniego zabezpieczenia może nie sięgać nawet roku.

Również inne, przyjęte w Polsce, normy europejskie zostały znowelizowane i zaktualizowane. Zmiany i aktualizacje nastąpiły również w zakresie środków ochrony drewna, spowodowane przyjęciem tzw. dyrektywy biocydowej (BPD), wzrostem dbałości o ochronę środowiska i rosnącymi wymaganiami użytkowników. W zabezpieczaniu przemysłowym palików, słupów, pali i elementów organizacji i wyposażenia ogrodów, placów zabaw itp. ograniczone jest stosowanie środków zawierających chrom na korzyść środków bezchromowych. Jednocześnie w impregnacji ciśnieniowej palików w eksporcie dla stref większego zagrożenia biologicznego nadal stosowane są środki zabezpieczające zawierające związki chromu.

Większość powszechnie występujących w Europie i mających znaczenie gospodarcze gatunków drewna należy do dość podatnych na rozkład powodowany przez grzyby, owady czy uszkodzenia wywołane przez czynniki atmosferyczne, chociaż znajdują się wśród nich też takie, które wykazują naturalną większą odporność na działanie czynników niszczących. Jest to najczęściej związane z większą zawartością takich substancji jak: garbniki, żywice, barwniki substancji woskowych. Wskazania w tym zakresie zawiera PN-EN 350-2 („Trwałość drewna i materiałów drewnopochodnych – Naturalna trwałość drewna litego – Wytyczne dotyczące naturalnej trwałości i podatności na nasycanie wybranych gatunków drewna mających znaczenie w Europie”). Wobec grzybów powodujących np. brunatny rozkład drewna, drewno dębowe należy do klasy II (trwałe, ubytek masy 0 do 5%, czas pracy 15 do 25 lat), drewno modrzewiowe, sosnowe (twardziel) do klasy III (średnio trwałe, ubytek masy 5 do 10%, czas pracy 10 do 15 lat), drewno świerkowe, jodłowe do IV klasy (mało trwałe, ubytek masy 10 do 30%, czas pracy 5 do 10 lat), drewno bukowe, topolowe do V klasy (nietrwałe, ubytek masy ponad 30%, czas pracy do 5 lat).

W ochronie drewna stosowanej między ininnymi przez użytkowników indywidualnych bardzo wzbogaciła się grupa środków dekoracyjno-impregnacyjnych określanych powszechnie jako lazury ochronne o różnym poziomie aktywności biologicznej, coraz lepiej dostosowanych do potrzeb użytkowników. Wprowadzane są nowe rozwiązania nadające środkom cechy tiksotropowe (utrudnione, uciążliwe, łatwe spływanie cieczy ochronnych i ich kapanie), głębsza penetrację w drewno mimo powierzchniowego stosowania, wysoką światłoodporność itp. Pojawiają się w większym wymiarze rozwiązania do zabezpieczania przeznaczone do zabezpieczania konkretnych elementów np. okien drewnianych. Rosnącego znaczenia nabierają fizyczne zabiegi zwiększające trwałość biologiczną drewna, zwłaszcza coraz powszechniejsza termomodyfikacja łączona z nasycaniem olejami m.in. w celach hydrofobizacji, ale także modyfikacja polegająca np. na acetylacji drewna. W obszarze przyszłościowych rozwiązań rysuje się stosowanie cieczy jonowych, wśród których są związki charakteryzujące się wysoką aktywnością ochrony przed mikroorganizmami grzybowymi czy bakteryjnymi, a jednocześnie dobrze penetrującymi drewno. Jest to nowa bardzo obiecująca grupa związków, o bardzo dużym potencjale możliwości otrzymywania różnorodnych związków, mogących znaleźć różne zastosowania.

Dyscyplinujące w zakresie przygotowania środków ochrony drewna do obrotu są wymagania Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych wymagane jest potwierdzenie skuteczności działania środków, prawidłowości informacji na etykietach informujących o produkcie. Stosowane są tu wymagania wynikające z norm europejskich.

Pamiętać należy jednak o tym, żeby środki te stosować tylko tam, gdzie są one konieczne, w ilościach niezbędnych, ale nie przesadnych.

doc. dr hab. inż. Andrzej Fojutowski
Instytut Technologii Drewna – Poznań