Jak to z murem pruskim bywało

Począwszy od Średniowiecza, w budownictwie niemal całej Europy spotykane były domy  budowane na sposób pruski. W Polsce metoda ta fachowa nazywana jest ścianą w systemie słupowo-ryglowym, rozpowszechniła się w XIX wieku zwłaszcza na terenach należących do Prus. Trzeba przyznać, że mur pruski wygląda niezwykle malowniczo. Budowle w tym stylu zobaczyć można na Warmii, Mazurach i w Wielkopolsce. Nie dziwi więc fakt, że ten rodzaj budownictwa przeżywa dziś swoisty renesans.

Stanąć za kimś murem

Mury są nie do ruszenia, w każdym budynku stanowią ważne elementy konstrukcyjne, na których opiera się cała konstrukcja więźby dachowej. Dlatego też ich konstrukcja musi być wykonana z solidnych materiałów budowlanych, by mogły one stawić czoła wszelkim naprężeniom: silnym wiatrom i huraganom.

Mur jest pionową częścią budowli wykonaną z kamienia, betonu, cegły pustaków czy też innych materiałów. Mur pruski natomiast to rodzaj konstrukcji szkieletowej z drewna wypełnionej różnymi materiałami budowlanymi, ale najczęściej jest to mur z cegły z gliną, słomą czy też trzciną. Daje to osobliwą architekturę i oryginalny wygląd budynków.

Budynek wykonany w technice muru pruskiego

Konstrukcja muru pruskiego

Główną częścią muru pruskiego jest jego szkielet który wykonany jest z drewna. Tu każdy element konstrukcji spełnia określoną funkcję i z tej przyczyny ma swoją nazwę i określone wymiary.

Elementy muru pruskiego:

• podwalina – belka oparta na całej długości na fundamencie i zakotwiona w nim. Podwaliny łączy się na długości na nakładkę.
• oczep – górna belka zamykająca ścianę, przejmuje obciążenia od belek stropowych lub bezpośrednio od krokwi dachowych.
• słupki – w rozstawie ok. 1,0 – 1,5 m. połączone są z podwaliną i oczepem na czopy.
• zastrzały – ukośne belki w skrajnych polach maja za zadanie przenosić siły parcia wiatru i zapewnić stateczność budynku. Z podwaliną i oczepem łączy się je na wręby.
• rygle (rozwory) – elementy dzielące pola między słupami i ograniczające otwory okienne i drzwiowe. Ich zadaniem jest przejęcie obciążenia od wypełnienia i przekazanie go na słupki. Rygle ze słupkami łączy się na wręby ukośne a z zastrzałami na czopy.

Poszczególne konstrukcje szkieletowe murów mogą być wypełnione różnymi materiałami budowlanymi. Na początku upowszechniania się konstrukcji szachulcowej najczęściej używano gliny zmieszanej z sieczką – mieszanka znacznie poprawiała współczynnik przewodnictwa cieplnego. Z upływem lat stosowano trzcinę, gruz, kamień i cegłę. Warto zaznaczyć, że wypełnienie dotyczyło tylko wolnych przestrzeni.

Charakterystyczne dla tego rodzaju budownictwa było drewno konstrukcji szkieletowej, które stanowiło elementy dekoracyjne. Dlatego konieczne było zabezpieczenie ich przed biologiczną degradacją, powlekano je środkami zabezpieczającymi, które podkreślały nie tylko ich wartość dekoracyjną, ale też architekturę całego budynku.

Elementy muru pruskiego:

Mur pruski wczoraj…

Ten rodzaj muru nazywany też często ścianą ryglową lub konstrukcją szachulcową, znany jest od zamierzchłych czasów. Początki jego powstawania zaczynają się wtedy, gdy budowało się już proste chaty oparte na palach wkopanych w ziemię. Ponieważ konstrukcji takiej daleko było do stabilności koniecznością stało się solidniejsze zabezpieczenie ścian. Stosowano wówczas konstrukcje słupowo-krzyżulcowe i stawiano je na kamieniach, które chroniły drewno przed wilgocią i degradacją biologiczną.

Od XV wieku widoczny jest progres w dziedzinie stawiania muru pruskiego, zaczęto wtedy stosować zastrzały (belki ukośne) oraz rozwory, które umożliwiały wyrównywanie sił bocznych w celu poprawy statyki ściany. Wprowadzono również technologię stawiania słupów w obrębie przyziemia na wzdłużnych belkach znanych dziś jako podwaliny. Rozwiązania te pozwoliły usztywnić słupy na poziomie przyziemia i chroniły drewno przed wilgocią z ziemi.

XVI I XVII wiek przyniósł kolejne usprawnienia konstrukcyjne szkieletu muru pruskiego, zastosowano wówczas metody jego upiększania w formie sztuki rzeźbiarskiej, szczególnie fasad konstrukcji budynków.

Mur pruski stał się bardzo popularny w budownictwie mieszkalnym i gospodarczym szczególnie w Europie Północnej ( w Anglii, Niemczech, Francji, Holandii i Szwecji). Jak podają dane historyczne, w Polsce wyróżnia się kilka typów domów o konstrukcji szachulcowo-ryglowych: dolnośląski, kaszubski, lubuski, sudecki i wielkopolski, który spotkać można również na Pomorzu i Kujawach.

Wypełnienie muru pruskiego

Spichlerze w Bydgoszczy

Zostały wybudowane na przełomie lat 1790-1793 przez kupca Samuela Golloba Engelmanna. Miały służyć do magazynowania produktów rolnych, z których wywożono je drogą wodną do Gdańska. Obecnie są prawdziwą atrakcją turystyczną.

Mur pruski dzisiaj

Na fali resentymentu ten rodzaj budownictwa znów zaczyna być popularny. Istnieją nawet przedsiębiorstwa budowlane, które specjalizują się w tej dziedzinie. Choć zmieniła się technologia i materiały wykonania, szczególnie dotyczące wypełnienia przestrzeni między drewnianymi elementami konstrukcyjnymi, efekt końcowy budynku wygląda jak za dawnych lat. Urzekająco i stylowo.

Spichlerze w Bydgoszczy

ASZ na podstawie artykułu
INŻ. ZBIGNIEW GĘSIŃSKI
Rzeczoznawca NOT, wieloletni biegły sądowy w dziedzinie technologii drewna,
Fot. autora, rys. z Internetu,