Lukarna baryłkowa – konstrukcje ciesielskie

Lukarna baryłkowa (okrągła) jest bardzo eleganckim rozwiązaniem architektonicznym. Niegdyś stanowiła element ozdobny jedynie w dużych obiektach pałacowych lub użyteczności publicznej. Generalnie trend ten utrzymał się do dziś, aczkolwiek lukarna baryłkowa zdarza się również w projektach domów jednorodzinnych.

Geometria

Lukarna baryłkowa przykryta jest dachem w kształcie wycinka walca, a dach lukarny przenika się z połacią dachu głównego w linii kosza (1) [Rys. nr 1]. Linia kosza ma kształt fragmentu elipsy (linia przenikania walca z płaszczyzną połaci dachu głównego), od frontu dach lukarny zakończony jest okapami szczytowymi (2), zaś połączenie dachu ze ścianami lukarny stanowi linię okapu (3).

W zależności od promienia walca oraz szerokości samej lukarny spotyka się dwie odmiany [Rys. nr 2]:
1. Promień łuku dachu lukarny równy jest połowie szerokości lukarny;
2. Promień łuku dachu lukarny jest większy niż połowa szerokości lukarny.

W pierwszym, klasycznym rozwiązaniu nie występują okapy (wysunięcia dachu poza obrys ścian), dach lukarny przechodzi w ściany. Drugie rozwiązanie może być stosowane zarówno z okapem, jak i bez niego. Większy promień łuku pozwala na wypuszczenie krążyn (łukowatych krokwi) poza obrys ścian lukarny. Lukarna baryłkowa wymaga pełnego deskowania, a jej kształt i forma sprawia, że jest idealna dla elastycznych materiałów pokryciowych, takich jak blachy i gonty bitumiczne.

Konstrukcja

Wśród różnych typów konstrukcji lukarny baryłkowej często stosowane są dwa podstawowe rozwiązania. Pierwsze z nich oparte jest na wykorzystaniu krążyn [Rys. nr 3]. W tym przypadku szkielet konstrukcji lukarny stanowi ramka okna oraz dwie płatwie mocowane do podwójnych krokwi dachu głównego, a krótki wymian między podwójnymi krokwiami umożliwia montaż wyciętej krokwi i deski koszowej. Konstrukcję dachu takiej lukarny stanowią krążyny, czyli krokwie w formie łuku. Metody wykonania krążyn bywają różnorodne – dla dachów z wyeksponowaną konstrukcją dachu krążyny wykonywane są w formie łuków z drewna klejonego. W przypadku zakrytych konstrukcji krążyny zwykle wykonuje się z płyt drewnopochodnych, na przykład OSB3 lub sklejki wodoodpornej. Kształt wszystkich krążyn jest jednakowy, jedynie deska koszowa różni się kształtem od krążyn – fragment pierścienia elipsoidalnego. Regularny kształt dachu lukarny łatwiejsze jest deskowanie połaci po długości lukarny (prostopadle do krążyn).

Drugie z często spotykanych rozwiązań oparte jest na pochylonych płatwiach [Rys. nr 4]. W tym przypadku przy budowie szkieletu lukarny została wykorzystana płatew pośrednia dachu głównego, a płatwie lukarny oparte zostały na ramce okna oraz płatwi pośredniej dachu głównego. Zasadniczą konstrukcję lukarny stanowią pochylone płatwie – kształtujące krzywiznę dachu lukarny – oraz deska czołowa i koszowa – krążyny. Duże wymiary łuków wymuszają podział krążyn i oparcie ich w kluczu na belce kalenicowej. Zastosowanie takiego rozwiązania wymaga od wykonawcy doświadczenia we właściwym doborze ilości pochylonych płatwi oraz ich precyzyjnego montażu. Deska czołowa oraz koszowa stanowią w tym przypadku elementy konstrukcyjne, na których wsparte są płatwie, dlatego należy wykonać je zdecydowanie solidniej niż w pierwszym z proponowanych rozwiązań. Uzyskanie finalnego kształtu dachu w formie wycinka walca zazwyczaj realizowane jest za pomocą jednej lub dwu warstw sklejki wodoodpornej mocowanej do pochylonych płatwi. W przypadku dużych promieni łuku dachu zastosować można deskę boazeryjną mocowaną prostopadle do płatwi i w ten sposób uzyskać ciekawy efekt wizualny.

Literatura:
1. Franz Kramer – Grundwissen des Zimmerers
2. Hans-Jürgen Sterly, Horst Böttcher, Heino Walter – Ceramiczne pokrycia dachowe – szczegóły wykonawcze
3. Ernst Neufert – Podręcznik Projektowania architektoniczno-budowlanego
4. J. Pogorzelski, L. Urban – Ustroje budowlane, cześć II – konstrukcje drewniane
5. Janusz Kotwica – Konstrukcje drewniane w budownictwie tradycyjnym

Autorzy:
mgr inż. Piotr Leń – Dietrich’s Polska
Piotr Głowacki – student – SGGW Warszawa
Piotr Jaczewski – student – SGGW Warszawa