NIP: podstawowy indeks dla przedsiębiorców. Jak przeglądać bazę firm działających w Polsce?

Numer Identyfikacji Podatkowej — co trzeba o nim wiedzieć?

Na przestrzeni kilku lat po transformacji ustrojowej, III Rzeczpospolita stanęła przed wieloma ważnymi wyzwaniami. Jednym z nich było stworzenie bazy danych, która umożliwiłaby zarówno obywatelom, jak i prywatnym działalnościom gospodarczym (których w PRL niemal nie było) rozliczanie się z fiskusem.

To właśnie próba stworzenia takiego jednego, pod wieloma względami, uniwersalnego rejestru, stoi za powstaniem bazy NIP. Decyzja o utworzeniu bazy została przegłosowana 13 października 1995 roku, kiedy Sejm przyjął Ustawę o Ewidencji i Identyfikacji Podatników.

Ze względu na komplikacje, jakie mogłoby spowodować włączenie numeru NIP do obiegu w połowie roku, zapadła decyzja o vacatio legis do stycznia 1996 roku. Dodatkowe kilka miesięcy pozwoliło zarówno obywatelom, jak i urzędnikom, przygotować się na nadchodzące zmiany. A te były ogromne.

Numer Identyfikacji Podatkowej, jako rejestr tworzony dla wszystkich osób aktywnych zawodowo, zarówno dla pracujących na etacie, jak i dla właścicieli firm, był wykorzystywany między innymi do corocznych rozliczeń z fiskusem.

Kiedyś jego podanie było też obowiązkowe podczas zawierania umowy o pracę. NIP podany w kadrach w drugiej połowie lat 90. XX wieku pełnił taką samą rolę, jaką dziś odgrywa baza PESEL. Pozwalał na identyfikację podatnika oraz umożliwiał odprowadzenie za niego składek.

Kontrowersje związane z bazą NIP

Sama idea stworzenia jednej, ogromnej bazy, która gromadziłaby dane o niemal wszystkich grupach aktywnych zawodowo była bardzo ambitna. Niestety, ale wykonanie pozostawiało nieco do życzenia. Największym problemem była zaś kwestia zapisu identyfikatora.

Ustawodawca zdecydował się na rekord o takiej samej długości dla osób zatrudnionych na umowę o pracę oraz dla samozatrudnionych. Jedyną formą pozwalającą na rozróżnienie był układ myślników. Przedsiębiorcy korzystali z zapisu 000-00-00-000, a osoby zatrudnione miały do dyspozycji format 000-000-00-00.

Mimo tego, że na pierwszy rzut oka różnica jest dość dobrze widoczna, to aparat państwowy dość szybko przekonał się o tym, że sporo osób myli się i zapisuje numer NIP w niewłaściwy sposób lub całkowicie pomija myślniki, co jeszcze bardziej komplikowało sprawę.

Początkowo forma zapisu numeru NIP miała ogromne znaczenie. Na tyle duże, że nawet dziś, w ponad dekadę po reformie, która „uwolniła” formę zapisu Numeru Identyfikacji Podatkowej, na pieczątkach wielu firm wciąż można zauważyć charakterystycznie rozmieszczone myślniki.

Dopiero po wielu latach ustawodawca zmienił zasady zarządzania bazą NIP i uczynił z niej główny indeks dla firm. Osoby cywilne korzystają obecnie z zamkniętego zbioru PESEL i to on jest naszym głównym identyfikatorem, który każdy może odnaleźć na przykład w swoim dowodzie osobistym.

Jak przeglądać bazę NIP?

Numer Identyfikacji Podatkowej to zbiór otwarty, o charakterze publicznym. Jeśli wejdziemy na przykład na stronę ALEO.com i skorzystamy z darmowej wyszukiwarki, to po wpisaniu numeru NIP uzyskamy natychmiastowy, nieodpłatny dostęp do wszystkich ważnych informacji o wybranym podmiocie gospodarczym. To jeden z najprostszych i najwygodniejszych sposobów na przeglądanie bazy NIP, który świetnie działa też z poziomu smartfonów. Po stronie atutów trzeba wymienić też czytelną formę graficzną oraz możliwość dynamicznego kopiowania interesujących nas informacji.

Skąd wziąć numer NIP konkretnej firmy? Zgodnie z literą prawa jego podawanie jest obowiązkowe na drukach fiskalnych, a więc na przykład na fakturach czy paragonach. Właśnie w ten sposób szybko możemy przejrzeć wybrane dane o przedsiębiorstwie.

To doskonały sposób, by poznać informacje o siedzibie firmy, jej właścicielu, a także dane kontaktowe, na czele z adresem strony WWW, numerem telefonu oraz adresem e-mail. Aby takie informacje były dostępne, właściciel przedsiębiorstwa musiał wyrazić odpowiednią zgodę w formularzu CEIDG.

Numer Identyfikacji Podatkowej jest też obowiązkowy dla stowarzyszeń rejestrowych, fundacji, jednostek samorządu terytorialnego (urzędów gmin, starostw powiatowych, urzędów wojewódzkich i jednostek podległych) oraz dla wybranych spółek, jakie są wymienione m.in. w Ustawie o NIP.

Jednym z niewielu wyjątków są tak zwane działalności nierejestrowe, które wprowadziła do polskiego porządku prawnego tak zwana „Konstytucja Biznesu”. Firmy, które korzystają z tej osobowości prawnej, nie mają nadawanego numeru NIP, a jednocześnie mogą wystawiać faktury kupującym.