Więźby dachowe

Więźba dachowa stanowi drewnianą konstrukcję dachu, która odpowiada za przenoszenie obciążenia z pokrycia dachowego. Więźby są konstrukcjami ciesielskimi. Przekazywanie sił pochodzących od obciążeń ciężaru własnego, wiatru i śniegu pomiędzy poszczególnymi elementami odbywa się poprzez złącza ciesielskie.

Za podstawowy element więźby uznaje się wiązary dachowe. Rodzajów konstrukcji tego typu jest wiele, bowiem wyróżnia się wiązary krokwiowe, jętkowe, płatwiowo- kleszczowe, a także wieszarowe. Konstrukcja dachu zazwyczaj bazuje na kilku wiązarach. To właśnie na nich spoczywa pokrycie dachu oparte poprzez łaty, kontrłaty lub deskowanie. Z kolei wiązary są opierane na belkach stropu poddasza na murze poprzez murłaty. Oparcie może bazować również na ścianie szkieletowej (tzw. belce oczepowej). W kierunku podłużnym konstrukcję dachu usztywnia się za pomocą ukośnie przybijanych desek wiatrownic.

Mówiąc o elementach więźby dachowej warto zacząć od wieńca budynku, czyli wzmocnienia ścian budynku w postaci żelbetowej belki. To właśnie ona okala ściany nośne, tym samym, zabezpiecza je przed rozsunięciem lub przewróceniem. W zasadzie wieniec można uznać za fragment konstrukcji ścian jednak bez niego więźba dachowa nie uzyska wymaganej sztywności i stabilności. Z kolei murłata, bardzo często nazywana namurnicą, jest drewnianą belką ułożoną na murze budynku, dzięki której przenoszone są obciążenia z dachu na ściany.

Rys. 2. Więźba dachowa typu krokwiowojętkowego.

Nieco wyżej w konstrukcji więźby dachowej przewiduje się krokwie będące ukośnymi belkami, opartymi na belce wiązarowej lub oczepie. Dodatkowe wzmocnienie może stanowić jętka lub podparcie za pomocą płatwi. To właśnie na krokwiach, poprzez łaty, opiera się pokrycie dachowe. Warto podkreślić, że w praktyce stosuje się kilka rodzajów krokwi. I tak krokwie główne tworzą ramiona wiązara ciesielskiego, zaś czołowe, stanowią krokwie główne, które wspierają krótsze połacie w dachach wielospadowych. Krokwie mogą być również koszowe, czyli podpierające kosz dachu wielospadowego. Krokwie narożne podpierają kalenicą narożną dachu wielopołaciowego. Kulawki z kolei w dachu wielopołaciowym są krótkimi krokwiami opartymi na krokwi narożnej lub koszowej.

Nie bez znaczenia w konstrukcji więźby dachowej pozostają płatwie. Są one elementami konstrukcji dachu, układanymi w kierunku prostopadłym do wiązarów dachowych. Zazwyczaj płatwie są konstrukcjami drewnianymi przybierającymi postać drewnianych belek podpierających krokwie. Jednak płatwie mogą być konstrukcjami stalowymi wykonanymi w formie belek stalowych lub lekkich kratownic w płaszczyźnie połaci dachowej.

Rys. 3. Więźba dachowa typu płatwiowokleszczowego.

Mówiąc o konstrukcji więźby dachowej warto również wspomnieć o kleszczach, czyli konstrukcjach drewnianych stężających, które składają się z dwóch równoległych elementów. Wspomniana już jętka jest poziomą belką umieszczoną w górnej części wiązara jętkowego podpierającą krokwie. Jętka dzieli krokwie na dwa odcinki w proporcji 2:1. Elementy tego typu, które mocuje się przy kalenicy, nazywane są grzędami. Kluczową rolę dla zapewnienia prawidłowej konstrukcji więźby dachowej odgrywają zastrzały. Zazwyczaj są nimi drewniane belki ustawione ukośnie, które odpowiadają za usztywnienie elementów pionowych konstrukcji. Zastrzały mogą występować zarówno pojedynczo jak i parami. Parę biegnącą od elementu pionowego w górę nazywa się ramionami, a w dół, nogami, natomiast dwa zastrzały skrzyżowane symetrycznie noszą nazwę krzyżownicy.

Istotną rolę odgrywają słupy. Stanowią je pionowe elementy więźby dachowej, które przekazują obciążenie z płatwi bezpośrednio na strop. Zazwyczaj słupy przybierają przekrój kwadratu o wymiarach 12×12 cm lub 16×16 cm. Miecze, czyli obustronne zastrzały słupa są belkami skośnymi, które łączą słupy z kleszczami lub słupy z płatwiami pośrednimi. Ich podstawowe zadanie to przede wszystkim usztywnienie więźby dachowej w kierunku podłużnym.

Nie bez znaczenia w konstrukcji więźby dachowej pozostają wieszaki, czyli pionowe, rozciągane elementy konstrukcji wiązara wieszakowego, łączące płatew kalenicową w przypadku konstrukcji jednowieszakowych lub płatew pośrednią przy konstrukcji dwuwieszakowej ze ściągiem. Istotną rolę odgrywa również krzyżulec będący ukośnym elementem konstrukcji kratownicy. Krzyżulce mogą przenosić zarówno obciążenia rozciągające jak i ściskające.

Rys. 4. Więźba dachowa typu kratowego.

Nie ma wątpliwości co do tego, że dach stanowi jedną z kluczowych części budynku. Stąd też więźba dachowa powinna być zaprojektowana i wykonana z zachowaniem wymagań przepisów i norm technicznych. Ważne jest zapewnienie właściwej sztywności konstrukcji, przy zminimalizowaniu zużycia drewna. Innym zagadnieniem jest z kolei wybór rodzaju więźby dachowej. W procesie jej doboru projektanci uwzględniają szereg czynników takich jak chociażby wielkość i kształt domu, rodzaj poddasza, właściwości o charakterze architektonicznym oraz warunki zabudowy przestrzennej. Na szczególną uwagę w architekturze zasługuje fakt, że zastosowanie znajduje przynajmniej kilka rodzajów konstrukcji więźby dachowej. Podstawę stanowią więźby krokwiowo-belkowe, jętkowe, płatwiowo-kleszczowe oraz wiązary kratowe i więźby wieszarowe.

W kontekście pracy dekarza rodzaj więźby dachowej wpływa przede wszystkim na stopień trudności zadania, termin jego wykonania, a co najważniejsze – cenę, jaką musi zapłacić inwestor za dach. Im większy stopień skomplikowania dachu, tym wyższa jego cena.

Damian Żabicki